Có 


Bạn có cảm thấy sức khỏe mình bất thường sau đại dịch Covid-19?

Phân tích về một triệu chứng mới hậu covid, do các nhà khoa học Hoa Kỳ công bố

Y Nguyên
12 tháng 3, 2023

Saigon Nhỏ 

Các chuyên gia y khoa của Hoa Kỳ đang báo động về nhiều hậu chứng sau đại dịch, mà hầu như quá mới mẻ với các bệnh viện và bác sĩ. Mới đây, thêm một tình trạng rất phổ biến được chính thức ghi nhận, được tạm gọi tên là POTS đang ngày càng gia tăng, nhưng không nơi nào có thể đưa ra một liệu pháp điều trị hoàn hảo.

Rất nhiều người nói cuộc sống của họ hoàn toàn thay đổi sau đại dịch, sự yếu ớt thể chất xuất hiện. Người mắc triệu chứng này có thể ngất xỉu, tim mạch không đều và chóng mặt, đặc biệt là ở phụ nữ trẻ. Tình trạng này thường bị cho qua, coi là bất thường tạm thời nên hầu hết đều trì hoãn việc đi bác sĩ tìm hiểu. Cuối cùng, sau khi được chẩn đoán, nhiều bệnh nhân phải đối mặt với danh sách chờ đợi kéo dài cả hai năm để đến lượt được các bác sĩ chuyên khoa điều trị.

POTS là viết tắt của hội chứng nhịp tim nhanh tư thế đứng, một rối loạn của hệ thống thần kinh tự trị – hay còn gọi là thần kinh thực vật, rối loạn các chức năng hoạt động tự nhiên như nhịp tim, huyết áp và tiêu hóa. (POTS, postural orthostatic tachycardia syndrome, a disorder of the autonomic nervous system, which regulates involuntary functions like heart rate, blood pressure and digestion.)

David R. Fries, bác sĩ tim mạch và chuyên gia POTS tại Rochester Regional Health cho biết: “Khi hệ thống thần kinh thực vật không hoạt động bình thường, mọi thứ đều có thể trở nên rối loạn. Bệnh nhân POTS thường có nhịp tim tăng bất thường khi đứng, và kết hợp của các triệu chứng hết sức mù mờ và phức tạp như chóng mặt, sương mù não, ngất xỉu, dễ nhức đầu và mệt mỏi, cùng nhiều triệu chứng chán chường, không thích nghi hoạt động thường xuyên khác.

Hiện chưa có cách chữa trị POTS nào được biết đến, nhưng vật lý trị liệu, thuốc men và thay đổi chế độ ăn uống liên quan đến lượng muối ăn được coi là đem lại chút hữu ích.

Các chuyên gia y khoa Hoa Kỳ báo động về sự thiếu hụt trầm trọng các trình độ chung của cách chăm sóc bệnh nhân mắc bệnh POTS. Lauren Stiles, chủ tịch và giám đốc điều hành của Dysautonomia International, một nhóm vận động phi lợi nhuận, ước tính rằng số người mắc POTS ít nhất đã tăng gấp đôi kể từ khi có đại dịch, trong khi số lượng bác sĩ chuyên khoa vẫn giữ nguyên và danh sách chờ điều trị ngày càng dài hơn .

Các triệu chứng khởi đầu POTS thường được chẩn đoán là lo lắng. Nhưng các biểu hiện có thể rất khác nhau, và trong một số trường hợp, có thể gây suy nhược.

Một bệnh nhân tiêu biểu là cô Angelica Baez, 25 tuổi, ở Sacramento, bị bệnh covid vào Tháng Ba năm 2020. Ngay sau đó, cô xuất hiện các triệu chứng bất thường, bao gồm ngứa tay, tiêu chảy thường xuyên và cảm thấy nóng lạnh bất thường. Nhưng triệu chứng suy nhược nhất là cô ấy gần như liên tục cảm thấy chóng mặt, phải nằm. Cô ấy thường cảm thấy như mình có thể bất tỉnh và gặp khó khăn nếu đi bộ một quãng đường dài.

“Trái tim tôi mệt mỏi dồn dập. Tôi có thể cảm thấy nó đập thình thịch trong lồng ngực mình,” cô  kể. “Tôi thực sự cảm thấy như mình sắp chết.” Chỉ cần cố đứng lên đi ngang qua bếp cũng khiến nhịp tim của cô ấy tăng vọt lên 160 nhịp mỗi phút, và Baez thường xuyên phải chạy đến phòng cấp cứu vì lo lắng rằng mình đang bị đau tim. Dù Baez đã cố gắng hỏi ý kiến ​​của nhiều bác sĩ nhưng đều bị bác bỏ , vì khi khám về tim, hay sức khỏe tổng quát, thì mọi thứ vẫn bình thường.

Baez nói mình lo lắng vì sự mơ hồ của triệu chứng, nhất là khi bác sĩ kết luận “Không, tôi nghĩ cô chỉ quá lo lắng thôi’. Cuối cùng Baez đã được khám bởi một bác sĩ tim mạch, người đã ghi nhận các trường hợp POTS vào đầu năm 2022. Tình trạng được nhận biết, nhưng Baez đã vào lúc bị suy nhược. Cô cần sử dụng xe lăn để đi lại, ngồi ghế tắm để tắm. Baez luôn bị chóng mặt nếu ngồi thẳng hoặc đứng trong thời gian dài. Trước khi bị bệnh, cô ấy đã vẽ tranh và phỏng vấn xin việc làm thư ký y tế. Nay thì Baez không còn có thể làm việc, và chỉ vẽ trong một thời gian ngắn.

Các bác sĩ kê toa cho cô gái này uống viên muối, chất lỏng và mặc quần áo chật, những điều tạm thời đó được coi là những biện pháp can thiệp phổ biến đối với POTS lúc này. Baez cũng tuyệt vọng và thử các phương pháp điều trị thay thế như châm cứu và thuốc thảo dược.

Bệnh nhân ngày càng nhiều mà không có chuyên gia điều trị

Một phần của vấn đề trong việc chẩn đoán và điều trị bệnh nhân POTS là nhiều bác sĩ không quen thuộc với nó, và bệnh nhân thường đối diện ý kiến của nhiều bác sĩ trước khi được chẩn đoán đúng. Một nghiên cứu mới đây với hơn 4.800 bệnh nhân POTS cho thấy hầu hết không được chẩn đoán đúng trong khoảng một năm hoặc hơn, khiến rối loạn điều trị. Thời gian chẩn đoán chậm trung bình được tìm thấy là gần 5 năm.

Vẫn chưa rõ có bao nhiêu bệnh nhân covid phát triển POTS. Các nghiên cứu cho thấy rằng từ 2% đến 14% những người mắc bệnh covid đều phát triển POTS. Một nghiên cứu về những bệnh nhân mắc bệnh covid lâu năm cũng có đến 30% biểu hiện mắc bệnh POTS, mặc dù có lý luận cho rằng bệnh này phổ biến hơn nhiều ở phụ nữ. Cũng theo một nghiên cứu, có đến 36% phụ nữ bị coi là mắc bệnh POTS, so với 7% nam giới.

Trước đại dịch, Tae Chung, giám đốc chương trình Hội chứng nhịp tim nhanh tư thế đứng (POTS – postural orthostatic tachycardia syndrome) của bệnh viện Johns Hopkins, cho biết ông có một danh sách chờ cuộc hẹn chẩn trị kéo dài khoảng một năm, ngang bằng với nhiều phòng khám POTS khác. “Bây giờ nó dài hơn hai năm một chút”, ông Tae Chung nói.

Fries, bác sĩ tim mạch và chuyên gia về POTS tại Rochester Regional Health, cho biết hầu hết các cuộc hẹn khám tim mất khoảng 40 phút, nhưng do sự phức tạp của các triệu chứng liên quan đến POTS nên hầu hết các cuộc hẹn chẩn đoán của ông với bệnh nhân POTS kéo dài từ 60 đến 80 phút. Vì số lượng bệnh nhân POTS của anh ấy đã tăng gần gấp đôi kể từ khi xảy ra đại dịch, dẫn đến thời gian số bệnh nhân chờ đợi lâu hơn, Fries đã phải bắt đầu làm việc luôn vào các ngày thứ Bảy.

Căn bệnh không có lời giải

Một bệnh nhân khác là Jillian York, 17 tuổi, ở Spring, Texas, mắc bệnh covid vào Tháng Sáu năm 2022. Cô bị đau bụng, đổ mồ hôi nhiều và bắt đầu khó ngủ. Cô ấy cảm thấy chóng mặt, mệt sau khi đứng dậy và như thể có thể ngất xỉu khi biểu diễn với vai trò là tay trống chính trong ban nhạc diễu hành. Đứng dậy khỏi ghế sofa khiến cô ấy choáng váng trong vài giây.

Mẹ của cô, Heather York, 49 tuổi, cho biết ban đầu bà nghĩ rằng cái nóng ở Texas là nguyên nhân, nhưng rồi bà nhanh chóng nhận ra rằng có điều gì đó không ổn. Jillian đến bác sĩ, nhưng không ai nói được là cô đang bị gì. Các bác sĩ phỏng đoán các triệu chứng của Jillian có thể là do cô ấy sụt cân gần đây, mặc dù thực tế là cô ấy vẫn cân nặng bình thường.

Jillian cảm thấy hoang mang. Cuối cùng, vào tháng Mười Một, mẹ cô đưa cô đến bác sĩ thần kinh nhi khoa, người này nói với Jillian rằng cô bị POTS. Jillian là trường hợp tiêu biểu cho việc phải vật lộn để tìm ra phương pháp điều trị hiệu quả. Cô ấy đã gặp nhiều bác sĩ tim mạch và các chuyên gia khác và thử các biện pháp can thiệp thay thế như châm cứu. Cô ấy nói vật lý trị liệu đã mang lại một số thay đổi.

“Việc thiếu câu trả lời đúng là điều khó chịu nhất mà tôi phải trải qua,” Jillian nói. “Tôi biết rằng ngày càng có nhiều người mắc bệnh này, vậy tại sao nó không được nghiên cứu thêm?”

Châm cứu và vật lý trị liệu cho thấy có những kết quả khả quan.

Tối thiểu là một triệu bệnh nhân đang chờ được điều trị

Satish Raj, giáo sư khoa học tim mạch và chuyên gia về POTS tại Viện Tim mạch Libin, Đại học Calgary, cho biết mặc dù không ai biết chính xác nguyên nhân gây ra POTS, nhưng các triệu chứng thường phát triển sau chấn động hoặc bệnh do virus – hoặc do chích vaccine? Hầu hết bệnh nhân POTS là phụ nữ.

Tại Hoa Kỳ, tình trạng mắc bệnh POTS chỉ nhận được một mã chẩn đoán riêng biệt vào tháng 10 năm 2022. Không có mã chẩn đoán riêng trước đó, POTS thường bị gộp chung với các bệnh tim khác, đó là lý do tại sao rất khó theo dõi tổng số bệnh nhân POTS. Các chuyên gia ước tính có khoảng 1 đến 3 triệu người Mỹ mắc POTS. Và hiện có ít nhất 1 triệu bệnh nhân POTS mới.

Một rào cản khác là ngay cả sau khi POTS được công nhận, trước đây vẫn có rất ít tài trợ từ các tổ chức như Viện Y tế Quốc gia (National Institutes of Health) để nghiên cứu POTS hoặc bất kỳ phương pháp chữa trị tiềm năng nào. Một phân tích cho thấy NIH đã phân bổ trung bình 1,5 triệu đô la cho quỹ nghiên cứu POTS mỗi năm, trong khi các bệnh khác phổ biến ở phụ nữ như POTS, như bệnh đa xơ cứng và bệnh lupus, đã nhận được khoản tài trợ trung bình hàng năm tương ứng là 118 triệu đô la hoặc 127 triệu đô la.

Phương pháp điều trị tiềm năng cho POTS

Bệnh nhân POTS thường có lượng máu thấp và khó co thắt mạch máu nên máu của họ có xu hướng dồn xuống dưới tim khi họ đứng lên. Điều này làm cạn kiệt lưu lượng máu quan trọng đến não và có thể dẫn đến chóng mặt, sương mù não hoặc ngất xỉu.

Các chuyên gia cho biết ăn nhiều muối hơn và uống nhiều nước hơn có thể giúp những người mắc bệnh POTS giữ được nhiều chất lỏng hơn và tăng lượng máu của họ. Trong một nghiên cứu nhỏ, có kiểm soát của Đại học Vanderbilt, các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng chế độ ăn nhiều muối đã cải thiện nhưng không hoàn toàn loại bỏ được POTS.

Theo Svetlana Blitshteyn, phó giáo sư thần kinh học tại Đại học Buffalo, lượng muối và nước mà một người mắc bệnh POTS cần có thể khác nhau, nhưng chế độ ăn nhiều muối có thể không phải lúc nào cũng phù hợp với những bệnh nhân bị biến chứng tim do covid hoặc huyết áp cao. Bà Svetlana Blitshteyn hiện là giám đốc và người sáng lập chuyên khoa Dysautonomia, chuyên điều trị cho bệnh nhân POTS.

Theo Thomas Chelimsky, giáo sư thần kinh học và giám đốc Chương trình Thần kinh thực vật và Phòng thí nghiệm thần kinh thực vật (Comprehensive Autonomic Program and Autonomic Laboratory) tại Đại học Virginia Commonwealth, nói rằng vật lý trị liệu cũng có thể giúp ích cho nhiều bệnh nhân POTS. Do nhận thấy bệnh nhân POTS rất nhạy cảm với tác động của trọng lực, giáo sư Thomas Chelimsky thường cho bệnh nhân của mình bắt đầu tập thể dục từ tư thế ngồi hoặc nằm, hoặc khi ở trong hồ bơi.

Nhờ phương pháp điều trị này, Maura White, 44 tuổi, ở Rochester, New York, nói là thấy mình đã cải thiện đáng kể. Cô ấy được chẩn đoán mắc bệnh POTS vào tháng 10 sau khi bị ốm lần thứ hai với covid vào Tháng Tư năm 2022. Trước khi được giúp đỡ, cô ấy bị ngất khoảng một lần một tuần và có nhịp tim dao động. “Tôi đã gặp bác sĩ đa khoa của mình bốn, năm hoặc sáu lần: mỗi lần như vậy tôi đều khóc và nói: ‘Tôi không khá hơn, tôi không khá hơn’. Bác sĩ thì chỉ còn biết chỉ nói, ‘Bạn sẽ khỏi thôi’ ”, White nhớ lại.

Mãi cho đến khi White đi vật lý trị liệu, cô ấy mới biết mình mắc bệnh POTS. White cuối cùng đã được bác sĩ tim mạch chẩn đoán đúng vào tháng Mười, và bắt đầu dùng thuốc chẹn beta (thuốc làm giãn mạch) cùng với việc mang vớ  chật, ăn nhiều muối hơn và tập vật lý trị liệu.

Các triệu chứng xấu sau covid

Trong một số trường hợp, covid đang gây mỗi lúc trầm trọng hơn với những bệnh nhân hiện đang mắc POTS. Hanna Rutter Gully, 32 tuổi, ở Brooklyn nói các triệu chứng của cô, bao gồm chóng mặt, đau nửa đầu, các vấn đề về nhận thức và mệt mỏi, không muốn làm gì cả khiến cô khó theo học đại học. Hanna đã phải học thêm ba học kỳ để tốt nghiệp, hoàn thành nhiều học kỳ từ xa và nhờ chị gái chuyển đến sống cùng trong năm cuối đại học để giúp đỡ. Sau trận mắc covid vào mùa xuân 2020, và các triệu chứng của Hanna trở nên tồi tệ hơn đến mức cô ấy phải xin nghỉ việc.

Cara McGowan, 37 tuổi, ở Deerfield Ill., lãnh đạo một nhóm hỗ trợ bệnh nhân POTS ở Illinois, nói cô đã nhận thấy rằng mọi người đã bắt đầu trở nên tuyệt vọng hơn khi chờ được giúp đỡ. Bà cho biết một số người đã mất việc do không thể điều trị. “Cộng đồng bệnh nhân đang gặp khủng hoảng,” Cara nói. “Nếu bạn không thể chăm sóc sức khỏe của mình, mọi thứ khác cũng sẽ sụp đổ.”

Bệnh nhân hỗ trợ nhau

Charlie McCone, 33 tuổi ở San Francisco, cho biết trong nhiều trường hợp, bệnh nhân tìm hiểu về POTS từ nhau nhiều hơn là từ bác sĩ. Bản thân McCone là một người đam mê quần vợt, chạy và đạp xe trước khi anh ấy bị ốm vì covid vào Tháng Ba năm 2020. Sau đó, anh ấy bị khó thở, đau ngực, co giật toàn thân, tim đập nhanh và mệt mỏi, cùng các triệu chứng khác. Sau lần nhiễm covid thứ hai vào Tháng Tám năm 2021, các triệu chứng của Charlie trở nên tồi tệ hơn đến mức anh ấy phải ngừng công việc tiếp thị phi lợi nhuận của mình. Anh ấy không thể đứng quá 5 phút hoặc ngồi thẳng hơn 10 phút mà không có triệu chứng.

Nhưng bệnh của Charlie không được các bác sĩ coi trọng, anh ấy kể, thậm chí một bác sĩ đã cười nhạo anh ấy khi anh ấy hỏi liệu các triệu chứng của anh ấy có liên quan đến việc nhiễm covid hay không. Chỉ thông qua một nhóm hỗ trợ covid lâu năm, anh ấy mới phát hiện ra những người khác cũng gặp vấn đề tương tự. Sau khi gặp ba bác sĩ tim mạch và hai bác sĩ thần kinh, cuối cùng anh ấy đã được giới thiệu đến Chương trình Rối loạn thần kinh thực vật (Autonomic Disorders Program ) của Stanford và được chẩn đoán mắc bệnh POTS vào Tháng Năm 2021.

Charlie nói: “Thật là bực bội khi chúng tôi đã trải qua ba năm vì điều này, và những bệnh nhân mắc bệnh covid lâu năm đang gặp khó khăn vô cùng trong việc nhận được chẩn đoán xác thực từ các triệu chứng”.

Còn bạn, sau bài viết này, bạn tự xét lại mình và thấy như thế nào?